• resmi ilanlar
Fatma Marmara [email protected]

YÖREMİZİN UNUTULMAYA YÜZ TUTMUŞ EL SANATLARI -1. Bölüm

18.02.2021 11:00:05

 

Günümüzde yaşanan değişimler, yine teknoloji alanındaki gelişmeler el sanatı ile uğraşan ve bundan geçimini sağlayan insanların zaman sürecinde azalmasına, hatta ekonomik kaygılar nedeniyle başka alanlara yönelmesine neden olmuştur. Bin bir emek verilerek yapılan değerler, bu kültürel varlıklar zaman içinde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır.

El emeği göz nuru, eskilerin tabiriyle iğne ile kuyu kazarak yapılan, alın teri dökülerek üretilen bu eserler ya sandıklarda ya kıyı köşede atıl durumda olup, bir yandan da yok edilmeye kıyılamayarak beklemektedir. Ya da bilinçli kişiler bu eşsiz eserlerin müzelerde veya kültür evi, anı evlerinde korunmasını sağlayarak, kültürümüzün bu şekilde aktarılmasına vesile olmaktadır.

Unutulmaya yüz tutmuş el sanatı ürünlerle ilgili Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümünden Doç. Dr. Zeynep Balkanal ile yaptığımız söyleşiyi sizlerle paylaşıyorum.

-Günümüzde el sanatları eskiden olduğu gibi neden üretilmiyor? Sizler, akademisyenler olarak Geleneksel Türk El Sanatlarının unutulmaması, yeni kuşaklar tarafından bilinmesi, kültürümüzün bu yönde de günümüze ve geleceğe taşınması konusunda ne gibi çalışmalar yapıyor ya da projeler üretiyorsunuz?

Doç. Dr. Zeynep Balkanal; “Günümüz yaşam şartlarının değişmesi, teknolojinin tamamen yaşantımıza hâkim olması, makineleşme, ekonomik kaygılar vb sayabileceğimiz etkenler el sanatlarının birçok alanını eksi yönde etkilemiş, unutulmasına sebep olmuş ve halen de olmaktadır. Özellikle kırsal bölgelerde yöreye ait el sanatlarının yok olmasının, yapılmamasının nedenlerinden biri de köyden kente göçtür. Genç nüfusun okumak ya da çalışmak için büyük şehirlere göç etmesi el sanatlarının da yok olmasının nedenlerindendir. Biz akademisyenler olarak alan araştırmaları ile çoğunlukla yörelerden tespit ettiğimiz yöresel el sanatı ürünlerini belgeleme çalışmaları yapıyoruz. Yörelerimiz ve el sanatları için yapılan çok önemli bir konu bu. Yine geçenlerde zoom üzerinden, Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü 10. Yıl Kültür Sanat Etkinlikleri kapsamında gerçekleştirilen; ‘Unutulmaya Yüz Tutmuş El Sanatları Ürünleri’ Panelinde Türkiye’nin çeşitli üniversitelerindeki profesör ve doçent katılımcılarla bu konuları her yönüyle ele aldık. Bu paneli de YouTube üzerinden gerçekleştirip, daha fazla kişiye ulaşarak hem toplumun bilinçlenmesini hem de bir farkındalık oluşmasını sağladık.

-Bolu ili, ilçeleri ve köylerinde bu anlamda yapmış olduğunuz çalışmalar nelerdir? Araştırmalarınızda neleri gözlemlediniz? Bu çalışma ve gözlemleriniz sonucunda yöre halkının el sanatlarıyla ilişkili olarak dünü ve bugününü nasıl değerlendiriyorsunuz?

Doç. Dr. Zeynep Balkanal; “Yörelerde yaptığımız araştırmalarda halkın birçoğunun ellerindeki el sanatı ürünlerinin kıymetini bilmediğini gördük. ‘Bunlar eski şeyler. Değerli değil. Niye bunlarla ilgileniyorsunuz?’ diye soruyorlar bize. Eskiden özellikle Bolu’nun birçok ilçesinde yaşayan halk kendi kullanım eşyalarını kendileri üreterek kullanmışlardır. Özellikle el sanatı ürünleri bu yüzden büyük oranda yapılmıştır. Yöre halkı müzik aletlerinden, kullandığı kaşığına kadar kendisi üretmiştir. Konuşmanın başında da belirttiğim üzere teknolojinin gelişmesi el sanatlarının gerilemesine neden olmuştur. Çünkü artık günümüzde kullandığımız birçok şey elimizin altında. İnsanlar artık hobi şeklinde ya da çeyiz geleneği devam eden yerlerde yörelerde el sanatları ile uğraşmaktadırlar.

- Bolu il, ilçe ve köylerinde tespit ettiğiniz yöresel ürünler nelerdir? Yöremizin hangi bölgesinde ne tür el sanatları yapıldığı konusunda bilgiler paylaşabilir misiniz?

Doç. Dr. Zeynep Balkanal; “Bolu’nun çeşitli ilçelerinde yapmış olduğum alan araştırmalarından örneklerlerden biri; Bolu ili Seben ilçesine bağlı Kızık Köyünde bulunan Kızık kilimleri. Seben İlçesi Kızık Köyü çevresinde yetişen yünden ve doğal boyalarla dokunan Kızık kilimleri bu yöreye özgüdür. Malzemesi koyunyünüdür. Yöre halkının eskiden bu kilimleri tezgâhlarında dokumak için evlerinin avlularında ayrı bir yerleri olurmuş. Seben yöresi alaca dokumaları, gömlek ve şalvar olarak kullanılmaktadır. Artık yörede bu dokumayı yapan kimse kalmamıştır.

Kıbrıscık ilçesi el dokumaları ve özellikle heybeler ve torba dokumalar yöreye ait orijinal örneklerdir.

Gerede’de dericilik, bakırcılık, kalaycılık, saraçlık mesleği halen devam ettirilmektedir. Ne var ki bu meslek sahiplerinin sayısı üç beş kişiyi geçmemektedir. Gerede yöresinde bakırcılar ibrik, güğüm gibi daha çok kullanıma yönelik eşyalar yapmaktadırlar.

Mudurnu el sanatları bakımından oldukça zengin bir yöredir. İğne oyacılığında Mudurnu’nun markalaşma yoluna gitmesi gerektiğini düşünüyorum.

Göynük Tokalı Örtmeleri, yörede örtünmek için kullanılan başörtüsü anlamındadır. Göynük Tokalı Örtme, dokumacılığın çok uzun yıllardan beri yapıldığı ve geleneksel hale geldiği Göynük’te üretilen, kısa kenarları ve baş üstüne gelen kısmı desenli, iki parça, ince pamuklu bez dokumanın birleşmesinden meydana gelen, kısa kenarlarında kırmızı püsküller bulunan bir örtüdür. Bu püsküllere yörede toka denildiği için tokalı örtme adı verilmiştir. Aynı zamanda Türk Patent Enstitüsü tarafından Göynük Tokalı Örtmeleri tescillenmiştir.

Mengen de el sanatları bakımından oldukça zengin bir ilçedir. Yörede yaptığımız araştırmalarda en çarpıcı örnek, adına ‘poğ’ dedikleri işlemeli başörtüleridir. Bu ürünün özelliği yöreye has olmasıdır. Hatta kullanım şekli bağlama şekli bile kişiden kişiye değişmektedir. Mesela genç kızlar, gelinler, kaynanalar farklı biçimlerde bu örtüyü takmaktadırlar. Bir özelliği de sandıkta saklama şeklidir. Farklı şekillerde katlanarak saklanmaktadır. Araştırmalarımız sırasında karşılaştığımız bir başka örnek dokuma kuşaklardır. Bezayağı dokuma örgüsü tekniğinde yünden dokunmuş kuşakların üzerine renkli ipliklerle motifler işlenerek yapılmıştır. Yörede bu dokumalar artık yapılmamaktadır.

Devam edecek

 

 

 

İlk yorum yapan siz olun!
 1250 karakter yazabilirsiniz

Yazarın son yazıları

Yazarın TÜM YAZILARI

Tabaklar Mah. Cumhuriyet Cad. İnci İş Merkezi No: 32 / 32 Bolu   Tel:   Faks: