• resmi ilanlar
Fatma Marmara [email protected]

YÖREMİZİN UNUTULMAYA YÜZ TUTMUŞ EL SANATLARI -2.ve Son Bölüm

19.02.2021 16:16:28

Unutulmaya yüz tutmuş el sanatı ürünlerle ilgili Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümünden Doç. Dr. Zeynep Balkanal ile yaptığımız söyleşinin 2.bölümü

-Yöremizde tespit etmiş olduğunuz bu el sanatlarını yapanlar hala var mı ve bulduğunuz, tespit ettiğiniz sanat ürünlerinin durumları ile ilgili neler söylemek istersiniz?

Doç. Dr. Zeynep Balkanal; “Günümüzde Kızık kilimleri dokuyan kimse kalmamıştır. Kızık kilimi tezgahlarını maalesef parçalayıp sobalarında yakmışlar. Yörede araştırmalarımız sırasında gördüğümüz kadarıyla Kızık kilimlerini köyün camisinde toplamışlar. Hatta fotoğraf çekimlerimizde ne kadar bakımsız ve unutulmuş olduğunu da gördüm. Üst üste katlanmış şekilde yığın halinde muhafaza ediliyordu. İçinden kuş ölüsü bile çıkmıştı. Kızık kilimleri ile ilgili 2005 yılında bir proje yapılmış fakat sürdürülebilirliği sağlanamamıştır. Köylerde bulunan eski örnekleri özellikle İstanbul’dan gelen antikacılar cüzi miktarda paralara ya da karşılığında bir battaniyeye toplayıp gitmişlerdir. Bugün Kıbrıscık yöresinde de dokuma yapan hiç kimse kalmamıştır.

Gerede ustaların işçi ve malzeme temininde zorlanmalarından dolayı dükkânlarda bakır eşyaların birçoğu şehir dışından belirli merkezlerden (Gaziantep ve Kahramanmaraş gibi) getirilip satılmaktadır. Kendileri de bu durumdan çok mutlu değillerdir.

Mudurnu’da da el sanatları geçmişte olduğu gibi değildir maalesef. Yeni yapılan el sanatı ürünlerini incelediğimizde eskiden yapılmış olan örnekler ile kıyaslamaz çünkü malzemesi bir kere sentetik. Bu da görüntüyü bir hayli etkiliyor tabi ki. Bunun da sebebi eski örneklerdeki o ipek el yapımı doğal malzemelerin kullanılmamasından kaynaklanıyor.

-Unutulmaya yüz tutmuş el sanatlarının tekrar canlandırılması, ayağa kaldırılması ve bunun ekonomik değer olarak günümüzde nasıl bir getiri sağlayabileceği konusunda neler söyleyebilirsiniz?

Doç. Dr. Zeynep Balkanal; “Özellikle bazı el sanatı ürünleri var ki yurt içi ve yurt dışında çok güzel pazar oluşturabilir ve kırsalda yaşayan insanlara iş imkânı sağlayabilir. Aynı zamanda da unutulmuş ya da unutulmaya yüz tutmuş el sanatlarımızın yeniden gündeme gelmesine olanak oluşturabilir. Kızık kilimleri kendine özgü karakteristik yapısı nedeniyle orijinal nitelikte bir dokumadır. Kızılderili Navajo kilimleri ile motif ve renk açısından benzerliği dikkat çekicidir. Navajo kilimleri internet satış sitelerinde yüksek fiyatlara alıcı buluyor.

Göynük belediyesi el sanatlarını koruma ve yaşatma konularında önemli işlere imza atmaktadır. (Sakin Şehir) unvanı alan Göynük’te Millî Eğitim Bakanlığı ve Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) desteğiyle Göynük Belediyesi tarafından bir El Sanatları Eğitim Merkezi kurulmuştur. Göynük’te bulunan El Sanatları Eğitim Merkezi’nde Göynüklü kadınlara meslek sahibi olmaları amacıyla Tokalı Örtmenin de dokuması olan mekikli dokuma eğitimi veriliyor aynı zamanda. 1 usta öğretici ve kursiyerler bulunmakta. ‘Tokalı Örtme’ eğitimi verilerek aynı zamanda üretimi de yaptırılıyor. Kursiyerler, kursun hem sosyalleşmelerine hem de aile ekonomilerine katkıda bulunduğunu belirtmişlerdir bize. Yerel yönetimlerin yöreye has el sanatı ürünlerini yaşatmak adına böyle merkezler kurmaları ve bunun yaygınlaşması gerekmektedir.

2011-2012 yılları arasında Gazi Üniversitesi Türk El Sanatları Araştırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü ‘Mengen El Sanatlarını Araştırma İnceleme ve Tanıtım Projesi’ kapsamında Bolu’nun Mengen ilçesinde yaptığımız alan araştırmalarında unutulmuş veya unutulmaya yüz tutmuş el sanatı ürünlerini bir kitap haline getirdik.

-Yöremizde, kültürümüzü taşıyan bu el sanatlarının müze, kültür evi, anı evleri gibi yerlerde değerlendirilmesi ve bu şekilde gelecek kuşaklara bu kültürün aktarılmasının sağlanması ile ilgili ne tür çalışmalar yapılmaktadır?

Kültür turizmi diye bir kavram var. El sanatlarımız da bir kültür taşıyıcısı olarak kültür turizmi içerisinde büyük önem arz etmektedir. Yapılan el sanatları projeleri de bu konuda destekleyici olmaktadır. Tabi bu projelerin sürdürülebilirliği önemli bir konudur. Ülkemizde birçok yerel yönetim kent müzeleri kurarak geçmişte yapılmış ya da kullanılmış kültürel eşyaları ve el sanatı ürünlerini koruma altına almaya çalışmaktadırlar. El sanatlarımızın kaybolmaması adına bu konuda aslında önemli bir gelişmedir. Kültürel mirasımızın gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli rol oynayan kent müzeleri geçmişle olan bağın kopmaması, tarih bilinci, kültürün unutulmaması gibi nedenlerden ülkemizde gün geçtikçe artmaktadır. Özellikle yerel yönetimler bölgelerinde kent müzeleri oluşturmaya önem vermektedirler.

Göynük’te bulunan Gürcüler Evi Kent Müzesi, koleksiyonu oldukça geniş ve yöre kültürünü bire bir yansıtması açısından kent müzesi örneğine güzel bir örnektir. Göynük’te yapılmış el sanatı ürünleri bu müzede toplanmıştır. Yöre halkı tarafından da bu tür müzelere destek verilmesi önemlidir. Göynük halkının da bu müzeye destek verdiğini araştırmalarımızda gördük.

Seben ve Kıbrıscık bölgelerinden kalan örnekleri yerel yönetim bir kent müzesi oluşturarak muhafaza etmeye çalışmaktadır. Ama çok eski örneklerin çoğunluğu maalesef gitmiştir. Kıbrıscık yöre halkından Hasan Erdem Bey bir koleksiyoner olarak toplamış olduğu el sanatları ürünlerini, belediyenin yanında küçük bir mekânda sergilemektedir. Geçmişin geleceğe taşınması ve insanların el sanatlarını unutmaması açısından bu da önemli bir şeydir.

Yine Mudurnu’da Pertev Naili Boratav Kültür Evi bulunmaktadır. Mudurnu’nun geçmişine ait hemen hemen her şeyin görülebildiği bir kültür evidir. Bu kültür evinin baştan aşağı ele alınması gereklidir. Çünkü el sanatı ürünleri korumasız bir şekilde muhafaza edilmektedir. Bunun için de profesyonel bir şekilde müze haline getirilmesi gerektiğini düşünüyorum. Artık bu ürünleri yapan olmadığı için kaybolup gitmesi söz konusu.

Yine Mengen’de proje kapsamında yaptığımız araştırmalarda Pazarköy beldesinde ‘Pazarköy Kültür ve Sanat Evi’ adında rahmetli Rafet Yeler’in 50 yılın üstünde biriktirdiği Mengen ve çevresi kültür varlıkları ve el sanatları görülmüştür. Pazarköy Kültür Evi’nde Mengen ve çevresi el sanatları açısından çok dikkat çekici örnekler bulunmaktadır.

Bu değerli sohbet için BAİBÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümünden Sayın Doç. Dr. Zeynep Balkanal’a teşekkürlerimi sunuyorum.

Sevgi ve saygılarımla…

Fatma Marmara

Fotoğraflar: (BAİBÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Doç. Dr. Zeynep BALKANAL'a aittir.)

https://www.youtube.com/watch?v=Oc6agPj6vns

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İlk yorum yapan siz olun!
 1250 karakter yazabilirsiniz

Yazarın son yazıları

Yazarın TÜM YAZILARI

Tabaklar Mah. Cumhuriyet Cad. İnci İş Merkezi No: 32 / 32 Bolu   Tel:   Faks: